سندرم آنجلمن یک اختلال ژنتیکی است که در درجه اول بر سیستم عصبی تاثیر می‌گذارد. این اختلال به نام دکتر هری آنجلمن که اولین بار این سندرم را در سال 1965 گزارش کرد، نامگذاری شده است. در ادامه این مطلب از مجله سلامت، درباره این بیماری و نشانه ها و عوارض آن بیشتر صحبت خواهیم کرد.
سندرم آنجلمن چیست؟
سندرم آنجلمن به انگلیسی (Anjelman Syndrome) یک اختلال عصبی ژنتیکی نادر است که به دلیل از دست دادن عملکرد ژن UBE3A در کروموزوم پانزدهم مشتق شده از مادر ایجاد میشود. سندرم آنجلمن علائم و ویژگی های مشترکی با سایر اختلالات از جمله اوتیسم، فلج مغزی و سندرم پرادر ویلی دارد. با توجه به ویژگی‌های مشترک، تشخیص اشتباه نیز ممکن است رخ دهد.
افراد مبتلا به سندرم آنجلمن مشکلات رشدی دارند که در سن 6 تا 12 ماهگی قابل توجه میشود. سایر علائم و نشانه‌های رایج معمولاً در اوایل دوران کودکی ظاهر می‌شوند، مانند اختلالات راه رفتن و تعادل، مشکلات گوارشی، تشنج و کم صحبت کردن. با وجود این علائم، افراد مبتلا به سندرم آنجلمن در کل، رفتاری شاد و هیجان انگیز دارند.
سندرم آنجلمن چقدر شایع است؟
سندرم آنجلمن تقریبا نادر است. یعنی تقریباً از هر 12000 تا 20000 نفر 1 نفر را مبتلا می‌کند.
نشانه های سندرم آنجلمن
علائم و نشانه های سندرم آنجلمن عبارتند از:
- تأخیر در رشد، از جمله عدم چهار دست و پا راه رفتن یا غرغر کردن در 6 تا 12 ماهگی
- ناتوانی ذهنی
- حرف نزدن یا حرف زدن حداقلی
- مشکل در راه رفتن، حرکت یا حفظ تعادل
- لبخند و خنده های مکرر
- شخصیت شاد و هیجان انگیز
- مشکل در مکیدن یا تغذیه
- مشکل در خوابیدن و ماندن در خواب
سایر علائم
- تشنج معمولاً بین 2 تا 3 سالگی شروع میشود
- حرکات سفت یا تند
- اندازه سر کوچک، با صافی در پشت سر
- فشار دادن زبان
- مو، پوست و چشم‌هایی که رنگ روشن دارند
- رفتارهای غیرمعمول، مانند تکان دادن دست و بالا بردن بازوها هنگام راه رفتن
- مشکلات خواب
- ستون فقرات خمیده (اسکولیوز)
نشانه‌های سندرم آنجلمن در کودکان
کودکان مبتلا به سندرم آنجلمن علاوه بر علائم مشخصه، معمولاً رفتارهای متمایزی نیز دارند که شامل موارد زیر میشود.
- نگرش شاد و هیجان انگیز
- خندیدن مکرر
- دست زدن مکرر
- بیش فعالی و توجه کم
- مشکل در خوابیدن و نیاز به خواب کمتر نسبت به سایر کودکان
- وابستگی به آب
- با افزایش سن، افراد مبتلا به سندرم آنجلمن کمتر هیجان دارند و مشکلات خواب آن‌ها بهبود می‌یابد.
ریسک فاکتور های بیماری سندرم آنجلمن
در سندرم آنجلمن، وجود برخی عوامل خطر می‌تواند احتمال بروز آن را بیشتر کند. علیرغم عدم قطعیت پیرامون تغییرات ژنتیکی که موجب آن می‌شوند، استعداد خانوادگی نیز می‌تواند احتمال به ارث بردن سندرم را تشدید کند.
عوارض بیماری
مشکلات تغذیه، مشکل در هماهنگی مکیدن و بلع، باعث مشکلات تغذیه‌ای در نوزادان میشود. متخصص اطفال آنلاین شما ممکن است شیر خشکی با کالری بالا را برای کمک به افزایش وزن کودک توصیه کند.
کودکان مبتلا به سندرم آنجلمن اغلب به سرعت از یک فعالیت به فعالیت دیگر گرایش دارند. یعنی تمرکز کوتاهی داشته و دست یا اسباب بازی خود را در دهان نگه می‌دارند. بیش فعالی اغلب با افزایش سن کاهش می‌یابد و معمولاً نیازی به دارو نیست.
افراد مبتلا به سندرم آنجلمن، الگوهای خواب و بیداری غیرطبیعی دارند و نسبت به اکثر افراد به خواب کمتری نیاز دارند. مشکلات خواب نیز ممکن است با افزایش سن بهبود یابد. دارو درمانی و رفتار درمانی به کنترل اختلالات خواب کمک خواهد کرد.
برخی از افراد مبتلا به سندرم آنجلمن به مرور زمان دچار انحنای ستون فقرات غیرطبیعی می‌شوند و برخی از کودکان بزرگتر مبتلا به سندرم آنجلمن نیز اشتهای زیادی دارند که ممکن است منجر به چاقی شود.
علت ایجاد سندرم آنجلمن
سندرم آنجلمن یک اختلال ژنتیکی است. معمولاً به دلیل مشکلاتی در ژن واقع در کروموزوم 15 به نام ژن پروتئین لیگاز یوبیکوئیتین E3A (UBE3A) ایجاد می شود.
شما جفت‌های ژن‌های خود را از والدین خود دریافت می‌کنید – یک نسخه از مادرتان (نسخه مادری) و دیگری از پدرتان (نسخه پدری). سلول‌های شما معمولاً از اطلاعات هر دو نسخه استفاده می‌کنند، اما در تعداد کمی از ژن‌ها، تنها یک نسخه فعال است.
به طور معمول، تنها نسخه ژن مادری UBE3A در مغز فعال است. بیشتر موارد سندرم آنجلمن زمانی رخ می‌دهد که بخشی از ژن نسخه مادری از بین رفته یا آسیب دیده باشد.
در موارد معدودی، سندرم آنجلمن زمانی ایجاد میشود که به جای یک نسخه از هر والدین، دو نسخه از ژن به ارث می‌رسد.
بسیاری از علائم مشخصه سندرم آنجلمن ناشی از از دست دادن عملکرد ژنی به نام UBE3A است. این تغییرات در اوایل رشد جنین قبل از تولد نوزاد رخ می‌دهد.
درواقع جهش ژنتیکی تغییر در یک توالی از DNA شما است. توالی DNA شما به سلول های شما اطلاعاتی را می‌دهد که برای انجام وظایف خود نیاز دارند. اگر بخشی از توالی DNA شما کامل نباشد، یا آسیب دیده باشد، علائم یک بیماری ژنتیکی را تجربه می‌کنید.
افراد به طور معمول یک کپی از ژن UBE3A را از هر والدین بیولوژیکی به ارث می‌برند. هر دو نسخه از این ژن در بسیاری از بافت های بدن شما فعال هستند. اما در نواحی خاصی از مغز، فقط نسخه‌ای که از والدین متولد شده به ارث رسیده‌اید (نسخه مادری) فعال است.
اگر نسخه مادری ژن UBE3A به دلیل تغییر کروموزومی یا جهش ژنی از بین برود، هیچ نسخه فعالی از ژن در برخی از قسمت‌های مغز خود نخواهید داشت. این باعث علائم مشخصه سندرم آنجلمن، می شود.
ممکن است فردی علائم سندرم آنجلمن را داشته باشد زیرا بخش‌هایی از ژن UBE3A غیرفعال است یا از بین رفته است (حدود 70 درصد موارد). تغییرات ساختاری UBE3A نیز ممکن است منجر به سندرم آنجلمن شود (حدود 11٪ موارد).
البته ناهنجاری های ژن UBE3A معمولاً به صورت خود به خود رخ می‌دهد، به این معنی که ارثی نیستند. در تعداد کمی از موارد، کودکان یک نسخه طبیعی از کروموزوم 15 را از والدین خود به ارث نمی‌برند که منجر به ایجاد سندرم آنجلمن می شود.
در حدود 10 تا 15 درصد موارد، پزشکان نمی‌توانند علت سندرم آنجلمن را تعیین کنند. تغییرات مربوط به ژن ها یا کروموزوم‌های دیگر باعث این مشکل هستند.
آیا سندرم آنجلمن در طیف اوتیسم است؟
اختلال طیف اوتیسم و سندرم آنجلمن برخی از ویژگی‌های مشترک را دارند، مانند تاخیر رشد و مشکلات گفتاری. تشخیص آن‌ها در مراحل اولیه رشد بسیار دشوار است. اما به طور کلی، سندرم آنجلمن بخشی از طیف اوتیسم نیست. آن‌ها باهم متفاوت هستند.
تشخیص سندرم آنجلمن
در صورتی که رشد کودک به تأخیر افتاده باشد، ابتلا به سندرم آنجلمن قابل تصور است.
برای تایید تشخیص، آزمایش خون انجام میشود. چندین آزمایش ژنتیکی روی نمونه خون انجام خواهد شد.
اکثر کودکان مبتلا به سندرم آنجلمن در سنین 9 ماهگی تا 6 سالگی، زمانی که علائم فیزیکی و رفتاری آشکار می‌شوند، تشخیص داده می‌شوند.
اگر فرزند شما مبتلا به سندرم آنجلمن تشخیص داده شود، می توانید با یک پزشک ژنتیک در مورد درمان و کارهای حمایتی صحبت کنید.
تشخیص سندرم آنجلمن قبل از تولد
در برخی موارد، پزشکان می‌توانند سندرم آنجلمن را قبل از تولد نوزاد از طریق سونوگرافی قبل از تولد شناسایی کنند.
مطالعات کنونی نشان داده اند که غربالگری جنین در تشخیص سندرم آنجلمن قبل از تولد بسیار دقیق است. درواقع آزمایش غربالگری روشی برای تعیین خطر تولد نوزاد شما با ناهنجاری‌های ژنتیکی خاص است. این آزمایش قطعات کوچکی از DNA را که در خون یک مادر باردار در گردش است، تجزیه و تحلیل می‌کند.
تشخیص پس از تولد
در بیشتر موارد، پزشکان، نشانه‌های آنجلمن را در کودکان بین یک تا چهار سال تشخیص می‌دهند و اگر رشد کودک شما به تأخیر افتاده باشد و ویژگی‌های متمایز سندرم را داشته باشد، ممکن است به این بیماری مشکوک شوند.
ارائه دهندگان از انواع آزمایشات خون تخصصی برای تایید تشخیص سندرم آنجلمن استفاده می کنند.
پزشک فرزند شما، همچنین ممکن است آزمایش‌های زیر را نیز برای تشخیص دقیق‌تر انجام دهد.
الکتروانسفالوگرام (EEG): EEG سیگنال‌های الکتریکی مغز کودک شما را اندازه گیری و ثبت می‌کند. در طول EEG، یک تکنسین دیسک های فلزی کوچک (الکترود) را روی پوست سر کودک شما قرار می‌دهد. الکترودها به دستگاهی متصل می‌شوند که اطلاعات مربوط به فعالیت مغز کودک شما را به پزشک می‌دهد.
این آزمایش می‌تواند الگوی مشخصه فعالیت مغزی سندرم آنجلمن و هرگونه فعالیت صرعی را نشان دهد و به تشخیص آن کمک کند.
مطالعه خواب (پلی سومنوگرافی): این آزمایش هر گونه اختلال خواب را که در کودکان مبتلا به سندرم آنجلمن شایع است، تشخیص می‌دهد.
افرادی که به بیماری سندرم آنجلمن مبتلا می‌شوند
محققان معمولاً نمی دانند چه چیزی باعث تغییرات ژنتیکی شده و منجر به سندرم آنجلمن میشود. اما اکثر افراد مبتلا به سندرم آنجلمن سابقه خانوادگی این بیماری را ندارند. اما گاهی اوقات نیز، سندرم آنجلمن ممکن است از والدین به ارث برسد. درواقع در برخی موارد، سابقه خانوادگی این بیماری ممکن است خطر ابتلای نوزاد به سندرم آنجلمن را افزایش دهد.
Rarely, Angelman syndrome may be passed from an affected parent to a child through changed genes.
ترجمه: به ندرت، سندرم آنجلمن ممکن است از طریق ژن های تغییر یافته از والدین مبتلا به فرزند منتقل شود.
خصوصیات جسمانی و رفتاری افراد مبتلا به سندرم آنجلمن
سندرم آنجلمن، یک اختلال ژنتیکی فریبنده و در عین حال پیچیده است و هویت آن را اینگونه شکل می‌دهد. کسانی که با این عارضه به دنیا می آیند اغلب حالتی شاد دارند که با لبخندهای مکرر و خنده های دلگرم کننده مشخص میشود، حتی بدون تحریک زیاد.
از نظر جسمی، افراد مبتلا به سندرم آنجلمن ویژگی‌های متمایزی مانند میکروسفالی (سر کوچک)، میکروبراکی سفالی (پشت سر صاف)، چشم‌های عمیق، دهانی پهن و همیشه خندان، خط فک برجسته و دندان‌هایی با فاصله زیاد از خود نشان دهند. تاخیر در رشد حرکتی، مانند نشستن، چهار دست و پا راه رفتن نیز شایع است. حرکات تند، راه رفتن با حالتی سفت و یخت و تکان دادن دست نیز مشاهده میشود.
رفتارهای مرتبط با سندرم آنجلمن شامل بیش فعالی، تمرکز کوتاه و مشکل در خوابیدن است. این افراد با تغذیه مشکل داشته و معمولا رفلاکس را تجربه می‌کنند. تعامل اجتماعی به طور کلی قوی است، اگرچه ارتباطات کلامی ممکن است محدود باشد، اما با ابزارهای جایگزین مانند اشاره، نشانه یا موارد دیگر جایگزین میشود.
با رشد کودکان، ممکن است تا حدودی بیش فعالی را از دست بدهند و بهتر بخوابند، اما همچنان با ناتوانی ذهنی و محدودیت های حرکتی مواجه هستند. با وجود این چالش‌ها، افراد مبتلا به سندرم آنجلمن با مراقبت، عشق و حمایت مناسب رشد می‌کنند.
درمان سندرم آنجلمن
هیچ درمان اصلی برای سندرم آنجلمن وجود ندارد. در عوض، پزشکان درمان را بر روی علائم خاصی که هر کودک مبتلا به سندرم آنجلمن دارد متمرکز می‌کنند. تشخیص و درمان به موقع برای کمک به کودک مبتلا به سندرم آنجلمن برای حفظ بالاترین کیفیت زندگی ممکن امری ضروری است.
داروها و رژیم درمانی برای مدیریت تشنج مورد استفاده قرار می‌گیرند، در حالی که اختلالات خواب از طریق داروها و آموزش برطرف شوند. فیزیوتراپی به مشکلات راه رفتن و حرکت کمک می‌کند، در حالی که ارتباطات و گفتار درمانی باعث فراگیری زبان و اجتماعی شدن میشود. تحلیل رفتار کاربردی و رفتار درمانی نیز به غلبه بر بیش فعالی و عدم تمرکز کمک می‌کند.
روش‌های درمانی نوآورانه در دست بررسی هستند که شامل چهار دسته اصلی میشود:
ژن درمانی: استفاده از ویروس‌ها، مانند ویروس‌های مرتبط با آدنو (AAVs)، برای رساندن ژن گمشده UBE3A به سلول‌های مناسب.
راهبردهای فعال سازی مجدد: تلاش برای خاموش کردن ژن UBE3A پدری خاموش شده، اجازه می‌دهد نسخه مادری دوباره فعال شود.
تغییر مسیر: هدف قرار دادن مسیرهای مولکولی شامل UBE3A برای بازگرداندن عملکرد مناسب.
درمان علائم: توسعه داروها برای کاهش علائم خاص، مانند OV101، که مهار تونیک را در نورون های سندرم آنجلمن افزایش می‌دهد.
درمان سندرم آنجلمن به تلاش های هماهنگ تیمی از متخصصان نیاز دارد، از جمله:
- متخصصان اطفال
- متخصص مغز و اعصاب
- متخصص کار و فیزیوتراپی در منزل.
- آسیب شناسان گفتار و زبان.
- درمانگران رفتاری
- متخصص گوارش
- متخصص تغذیه
مدیریت علائم نیز شامل مداخلات و درمان‌های زیر است:
- داروهای ضد تشنج (ضد تشنج) برای کسانی که دچار تشنج می شوند.
- فیزیوتراپی برای کمک به وضعیت وضعیت بدن، تعادل و مشکلات راه رفتن و جلوگیری از سفتی مفاصل.
- استفاده از بریس های مچ پا یا پا برای کمک به راه رفتن.
- رفتار درمانی و پیروی از روال های سخت قبل از خواب برای کمک به اختلالات خواب.
- اصلاح رفتار برای کمک به تغییر رفتارهای ناخواسته.
این روش‌های تجربی نویدبخش پیشرفت‌های آتی در درمان سندرم آنجلمن هستند، اگرچه هیچ‌یک تاکنون موفقیت گسترده‌ای کسب نکرده‌اند.
مراقبت های لازم از بیماران سندروم آنجلمن
مراقبت از فرد مبتلا به سندرم آنجلمن نیازمند صبر، همدلی و تلاش مشترک در میان شبکه‌ای از متخصصان است. از آنجایی که هیچ درمانی برای این اختلال پیچیده ژنتیکی وجود ندارد، تمرکز بر مدیریت علائم و ارتقای کیفیت مطلوب زندگی است. در اینجا برخی از جنبه های ضروری برای مراقبت از افراد مبتلا به سندرم آنجلمن ذکر شده است:
1. کار تیمی چند رشته ای: تیمی متشکل از پزشکان، پرستاران، درمانگران، روانشناسان و مددکاران اجتماعی را انتخاب کنید تا به نیازهای مختلف بیمار رسیدگی کنند.
2. مداخله زودهنگام: درمان های فیزیکی، شغلی و گفتار درمانی را به سرعت شروع کنید تا پیشرفت را به حداکثر برسانید.
3. مدیریت دارو: تشنج ها را با استفاده از داروهای ضد تشنج مدیریت کنید و اصلاحات غذایی را در نظر بگیرید.
4. بهداشت خواب: برنامه های خواب را اجرا کنید و الگوهای خواب را کنترل کنید تا بی خوابی را به حداقل برسانید.
5. رفتار درمانی: از تکنیک هایی مانند تحلیل رفتار کاربردی و اصلاح رفتار برای بهبود سازگاری و استقلال استفاده کنید.
6. تغذیه و هضم: با راهنمایی متخصصان تغذیه و گوارش به مشکلات تغذیه و مشکلات گوارشی رسیدگی کنید.
7. کمک حرکتی: کمک به راه رفتن، تعادل و هماهنگی از طریق فیزیوتراپی و دستگاه های ارتز.
8. پشتیبانی ارتباطی: اشکال غیرکلامی بیان را آموزش دهید و از سیستم‌های ارتباطی تقویت کننده و جایگزین استفاده کنید.
9. آموزش و یادگیری: در برنامه های آموزشی متناسب با توانایی های شناختی فرد ثبت نام کنید.
با پذیرش این بیماری و ایجاد محیطی پرورشی می‌توانید شادی و رضایت را برای افراد مبتلا به سندرم آنجلمن ایجاد کنید.
نحوه پیشگیری
در موارد نادر، سندرم آنجلمن ممکن است از طریق ژن های معیوب از والدین مبتلا به کودک منتقل شود. اگر در مورد سابقه خانوادگی سندرم آنجلمن نگران هستید یا اگر در حال حاضر کودکی مبتلا به این اختلال دارید، با پزشک یا مشاور ژنتیک خود برای کمک به برنامه ریزی بارداری آینده صحبت کنید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اکثر نوزادان مبتلا به سندرم آنجلمن در بدو تولد علائمی از خود نشان نمی‌دهند. اولین نشانه‌های سندرم آنجلمن معمولاً تأخیر در رشد، مانند عدم 4 دست و پاه راه رفتن یا غرغر کردن، بین 6 تا 12 ماهگی است.
اگر به نظر می‌رسد کودک شما دارای تاخیر در رشد است یا اگر فرزند شما علائم یا نشانه‌های دیگر سندرم آنجلمن را دارد، با پزشک کودک یک قرار ملاقات ست کنید.
منابع:
