در تابلوی عظیم اختلالات عصبی، آپراکسی روایتی از ارتباط مختل شده بین مغز و اعمال بدن است. این اختلال ناشی از ضعف یا عدم تمایل عضلانی نیست، بلکه ناشی از انحراف ظریف مدارهای عصبی است و انواع مختلفی نیز دارد.
در طول این مقاله، هزارتوی پیچیده آپراکسی را بررسی و درمان آپراکسی گفتاری کودک را نیز توضیح خواهیم داد.
آپراکسی چیست؟
آپراکسی یک اختلال عصبی است که بر توانایی فرد برای انجام حرکات یا اعمال هدفمند تأثیر می‌گذارد. زمانی که در مسیرهای مغزی که حرکات ارادی را کنترل می‌کنند، اختلال یا آسیب ایجاد شود این مشکل ایجاد میشود.
افراد مبتلا به آپراکسی برای هماهنگی و اجرای حرکاتی که مغز دستور می‌دهد تلاش می کنند و ممکن است در انجام کارهای روزمره مانند بستن دکمه پیراهن، استفاده از ظروف یا تکان دادن دست برای خداحافظی با مشکل مواجه شوند.
انواع آپراکسی
انواع مختلفی از آپراکسی وجود دارد که هر کدام ویژگی های خاص خود را دارند.
آپراکسی حرکتی اندام
آپراکسی حرکتی اندام به مشکل یا ناتوانی در انجام حرکات هدفمند با بازوها یا پاها اشاره دارد، حتی اگر ضعف عضلانی یا از دست دادن حسی وجود نداشته باشد. افراد مبتلا به آپراکسی حرکتی اندام با فعالیت هایی مانند دست زدن یا استفاده از ظروف برای غذا خوردنمشکل دارند.
آپراکسی فکری – حرکتی
آپراکسی فکری – حرکتی شامل اختلال در ارتباط بین فکر و عمل است. افراد مبتلا به این نوع آپراکسی علیرغم داشتن توانایی های حرکتی، در اجرای دستورات کلامی یا تقلید حرکات دچار مشکل می‌شوند.
آپراکسی مفهومی
آپراکسی مفهومی بر توانایی فرد در درک هدف مورد نظر تأثیر می گذارد. به عنوان مثال، فردی مبتلا به آپراکسی مفهومی درک نمی‌کند که از مسواک برای مسواک زدن دندان ها استفاده می شود یا اینکه چگونه از مداد برای نوشتن استفاده میشود.
آپراکسی فکر
آپراکسی فکر به دشواری در برنامه ریزی، سازماندهی و اجرای وظایف ذهنی پیچیده اشاره دارد. افراد مبتلا به این نوع آپراکسی با حل مسئله، چندوظیفه ای یا پیروی از دستورالعمل های پیچیده مشکل دارند.
آپراکسی باکوفاسیال
آپراکسی باکوفیسیال شامل مشکل در هماهنگی حرکات عضلات صورت، به ویژه آنهایی است که در گفتار و بلع دخیل هستند. این نوع آپراکسی منجر به مشکلاتی در ساخت کلمات و جملات، سوت زدن یا دمیدن و بوسیدن میشود.
آپراکسی ساختاری
آپراکسی ساختاری زمانی رخ می دهد که آسیب یا ناهنجاری در مناطق خاصی از مغز که مسئول برنامه ریزی حرکتی و هماهنگی هستند، منجر به مشکلاتی در اجرای حرکات شود. این نوع آپراکسی بسته به محل و میزان آسیب مغزی بر عملکردهای حرکتی مختلف تأثیر می‌گذارد.
آپراکسی چشمی حرکتی
آپراکسی چشمی حرکتی بر کنترل ارادی حرکات چشم تأثیر می گذارد و افراد مبتلا به این عارضه در جهت دادن نگاه خود به سمت اشیاء خاص مشکل دارند.
آپراکسی کلامی
آپراکسی کلامی که به نام آپراکسی گفتار نیز شناخته میشود، شامل اختلال در هماهنگی و توالی عضلات درگیر در تولید گفتار است. افراد مبتلا به آپراکسی کلامی با بیان دقیق و روان صداها، هجاها یا کلمات مشکل دارند
علائم آپراکسی
یکی از علائم رایج آپراکسی، مشکل در هماهنگی حرکات است. افراد ممکن است با کارهای ساده ای مانند تکان دادن دست، کف زدن یا استفاده از ظروف هنگام غذا خوردن مشکل داشته باشند و یا ممکن است نتوانند کار فرد دیگری را تقلید کنند.
افراد مبتلا به آپراکسی در فعالیت هایی که نیاز به هماهنگی و زمان بندی دقیق دارند، مانند استفاده از ابزار، بستن بند کفش، یا بستن دکمه های پیراهن، مشکل دارند و انجام این کارها احتمالا بیش از دیگران طول می‌کشد. مشکلات صحبت کردن نیز یکی از علائم رایج این بیماری است.
به طور کلی برخی از افراد ممکن است مشکلات خفیفی را تجربه کنند، در حالی که برخی دیگر با چالش های مهم تری روبرو شوند. بنابراین آپراکسی در همه افراد به یک شکل نمایان نمی‌شود.
آپراکسی گفتار چیست؟
زمانی که ارتباط مغز با ماهیچه های درگیر در تولید گفتار دچار اختلال شود، آپراکسی گفتار ایجاد میشود. آپراکسی گفتار نیز یک اختلال عصبی است که بر توانایی فرد در هماهنگی و اجرای حرکات لازم جهت گفتار تأثیر می گذارد.
افراد مبتلا به آپراکسی گفتار در برنامه ریزی و هماهنگی حرکات دقیق ماهیچه ای مورد نیاز برای ایجاد صداها و کلمات مشکل دارند که منجر به گفتاری کند، سخت و نامناسب میشود.
نشانه های آپراکسی گفتار
آپراکسی گفتار در کودکان به یک اختلال گفتاری حرکتی اطلاق می شود که شامل علائم و نشانه‌هایی است:
- کودکان مبتلا به آپراکسی گفتار، یک بار یک کلمه را درست می‌گویند، اما دفعه بعد آن را اشتباه تلفظ می‌کنند.
- کودک مبتلا به آپراکسی در تقلید یا تکرار دقیق کلمات یا عبارات گفتاری، حتی با تمرین کافی، دچار مشکل میشود.
- آنها در گفتار خود دامنه محدودی از صداهای همخوان و مصوت دارند که بیان آنها را غیر قابل فهم می‌کند.
- بر روی هجاها یا کلمات اشتباه تاکید می‌کنند که منجر به الگوی گفتاری با صدایی غیرطبیعی می شود.
- آهسته و با تلاش قابل توجهی صحبت می‌کنند.
- خطاهای گفتاری مانند تحریف صدا، جایگزینی یا حذف صدا وجود دارد.
- اشتباه در ترتیب کلمات، خطا در دستور زبان یا استفاده از واژگان نادرست وجود دارد
- کودکان مبتلا به آپراکسی ممکن است به دلیل چالش هایی که در برقراری ارتباط با دیگران دارند، ناامید شوند و کمتر صحبت کنند.
نحوه تشخیص آپراکسی
یک پزشک معمولاً با جمع آوری اطلاعات در مورد سابقه پزشکی فرد و مشاهده دقیق حرکات او، جنبه‌های مختلفی مانند تون عضلانی، قدرت، هماهنگی و رفلکس ها را ارزیابی می کند. در برخی موارد برای تایید وجود آپراکسی و رد سایر شرایط، ممکن است آزمایشات اضافی انجام شود که شامل تست های تصویربرداری مانند تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) یا اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT) برای بررسی مغز است.
یک ارزیابی جامع عصب روانشناختی نیز برای ارزیابی عملکردهای شناختی مختلف از جمله مهارت های زبانی، حافظه، توجه و عملکردهای اجرایی انجام میشود. این ارزیابی به تعیین نوع خاص و شدت آپراکسی کمک می کند.
با در نظر گرفتن تمام این جنبه ها، پزشک بیماری آپراکسی را تایید و یا رد می‌کند.
درمان آپراکسی گفتاری کودک
درمان آپراکسی گفتار کودک شامل یک رویکرد چند رشته ای متناسب با نیازهای خاص هر کودک است.
گفتار درمانی روش اولیه درمان کودکان مبتلا به آپراکسی گفتار است. جلسات گفتار درمانی معمولاً شامل تمرینات مختلفی برای کار روی صداهای گفتاری خاص، الگوهای آوایی و مهارت های تلفظ است. گفتاردرمانگر از تکنیک هایی مانند تکرار، تقلید، و تذکرات برای کمک به کودک در یادگیری و تمرین حرکات گفتاری صحیح استفاده می‌کند.
روش های ارتباطی تقویتی و جایگزین نیز برای تکمیل ارتباط کلامی استفاده میشود. این تکنیک شامل استفاده از زبان اشاره، نمادهای تصویری یا وسایل الکترونیکی برای کمک به کودک در صحبت کردن می‌باشد.
آموزش نحوه دستکاری عضلات دهان برای تولید صداهای خاص، یادگیری زبان اشاره و ترکیب حواس مختلف، مانند گوش دادن به صداهای ضبط شده و استفاده از آینه برای مشاهده حرکات دهان از سایر روش های گفتاردرمانی است.
رویکردهای موثر برای مدیریت آپراکسی گفتاری کودک
- درگیر شدن در تمرینات تکراری برای ایجاد حرکات هماهنگ (کاردرمانی)
- یادگیری تقسیم فعالیت ها به مراحل کوچکتر و قابل مدیریت
- استفاده از مترونوم یا تکنیک های ضربه زدن انگشت می‌تواند عملکرد و ریتم گفتار را بهبود بخشد.
- جلسات منظم با یک گفتاردرمانگر
با اجرای این استراتژی‌های درمانی، افراد مبتلا به آپراکسی گفتار می‌توانند مهارت‌های ارتباطی خود را تقویت کرده و کنترل توانایی‌های عملکردی خود را دوباره به دست آورند.
منابع:
